حتما تا به حال شنیده‌اید که درباره شخصی بگویند فلانی مغز اقتصادی (فکر اقتصادی) دارد. منظور چیست؟ معمولا درباره کسی این را می‌گویند که می‌تواند هزینه‌های خود را مدیریت کند، بدهکار نماند و بلد باشد سرمایه‌گذاری و پس‌انداز کند. این چیزی است که امروز از آن به‌عنوان سواد مالی نام برده می‌شود. شخصی که بتواند هزینه‌های خود را مدیریت کند و کنترل امور مالی را به دست بگیرد، می‌تواند تا حد خوبی موفقیت زندگی شخصی و کاری‌اش را در حال و حتی آینده تضمین کند.
سواد مالی چیست؟
سواد مالی یعنی توانایی یا دانش افراد در زمینه‌ی امور مالی و مدیریت پول خود. در واقع این مفهوم به توانایی افراد برای درک و استفاده بهینه از مفاهیم مالی، مانند بودجه‌بندی، سرمایه‌گذاری، مدیریت بدهی، مالیات و سایر موارد مالی مرتبط با زندگی شخصی و حرفه‌ای آن‌ها اشاره دارد. همچنین منظور از سواد مالی این است که شخص بتواند در مورد مسائل مالی خود، نظیر میزان پس‌انداز، مدیریت بودجه و سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها یا بازار سرمایه، انتخاب و تصمیم‌گیری درستی داشته باشد.
چرا داشتن سواد مالی اهمیت دارد؟
داشتن سواد مالی مهم است، زیرا افرادی که این دانش را دارند، می‌توانند تصمیم‌های بهتری در مورد امور مالی خود بگیرند، به‌طور موثرتر برای بازنشستگی آماده شوند، ریسک مالی را بهتر مدیریت کنند و در کل زندگی مالی بهتری داشته باشند. البته که تاثیر سواد مالی فقط بر روی زندگی خود شخص نیست، بلکه خانواد و اطرافیان چنین شخصی هم زندگی مالی بهتری خواهند داشت. ضرورت یادگیری سواد مالی به همین دلیل است که می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی افراد کمک کند. به‌طور کل مزایای داشتن سواد مالی و مدیریت هزینه عبارتند از:
- افزایش اعتمادبه‌نفس
- افزایش قدرت ریسک‌پذیری
- تصمیم‌گیری مالی بهتر و موثرتر
- مدیریت موثر هزینه‌ها و استرس مالی کمتر
- آمادگی برای شرایط اضطراری مانند بیکاری ناگهانی
- جلوگیری از اشتباهات مخرب مالی و کلاهبرداری
- اندوختن ثروت کافی برای دوران بازنشستگی
- رسیدن به اهداف، سریع‌تر و آسان‌تر از حالت معمول
اقدامات اساسی برای مدیریت امور مالی
درباره ضرورت یادگیری سواد مالی و اهمیت یادگیری مدیریت مالی توضیح دادیم. متاسفانه بسیاری از افرادی که حتی تحصیلات دانشگاهی عالی دارند، درباره امور مالی اطلاعات دقیق و کافی ندارند و همان‌طور که متوجه شدید کسی که دانش مالی کافی نداشته باشد، تصمیمات اقتصادی اشتباهی می‌گیرد، پول‌های خود را به صورت نادرست خرج می‌کند، نمی‌تواند بدهی‌ها را درست پرداخت کند و… بنابراین بی‌سوادی مالی مشکلات متعددی را برای فرد ایجاد خواهد کرد. برای این که چنین مشکلاتی پیش نیاید، باید هر شخصی برای افزایش مهارت مالی خود تلاش کند و نحوه مدیریت پول را یاد بگیرد. به این هم توجه کنید که یادگیری مسائل مالی صرفا مخصوصا حسابداران و کسانی که مسیر شغلی حسابداری را طی می‌کنند، نیست. همه افراد باید سواد مالی و اطلاعات کافی در این زمینه داشته باشند.
شما هم اگر می‌خواهید آینده امن مالی برای خود ایجاد کنید، حتما به نکاتی که در ادامه توضیح می‌دهیم توجه کنید. این را هم در نظر بگیرید که یادگیری امور مالی و به دست آوردن توانایی مدیریت مالی کار دشوار و غیرممکنی نیست، فقط باید زمان بگذارید، آموزش ببینید و مهارت‌های‌تان را ارتقاء دهید.
درآمد خود را بودجه‌بندی کنید
در راستای ضرورت یادگیری سواد مالی و مدیریت هزینه، یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی که هر فردی در زندگی‌اش باید یاد بگیرد، بودجه‌بندی صحیح است. بودجه‌بندی درست باعث می‌شود بهتر بتوانید برای درآمدتان برنامه‌ریزی کنید و درآمد و هزینه‌های‌تان با هم تناسب داشته باشد. به این منظور باید در یک دفتر، فایل اکسل یا حتی اپلیکیشن‌های موبایلی، میزان درآمد خود، مخارج ثابت مثل کرایه خانه، مخارج متغیر، هزینه‌های غیرضروری، پس‌انداز و … را ثبت کنید و بنویسید که به هر کدام چقدر اختصاص می‌دهید. وقتی بودجه‌بندی کنید و تمام هزینه‌ها را به تفکیک و دقیق بنویسید، خیلی راحت می‌توانید بفهمید هزینه‌های ضروری و غیرضروری زندگی شما چیست، کجا باید مخارج غیرضروری را کم یا حذف کنید و بدین ترتیب به شیوه بهتری درآمد خود را مدیریت می‌کنید. ضرورت سواد مالی به این خاطر است که کنترل بیشتری روی درآمد خود خواهید داشت.
از شر بدهی‌ها و صورت‌حساب‌ها خلاص شوید
یکی از جنبه‌های ضرورت یادگیری سواد مالی این است که بتوانید درآمد و هزینه‌های خود را مدیریت کنید و بدهی روی بدهی نیاورید! خیلی از ما زندگی کارمندی و درآمد ماهانه تقریبا مشخصی داریم. توصیه ما این است که از درآمد خود، اول صورت‌حساب‌ها و بدهی‌ها را پرداخت کنید. باید در پرداخت اقساط و بدهی‌ها نظم داشته باشید، به این توجه کنید که اگر مثلا اقساط وام‌ها را عقب بیندازید، جریمه می‌شوید و باید پول بیشتری هم پرداخت کنید. بازپرداخت به‌موقع بدهی‌ها نیازمند این است که بدانید مدیریت زمان چیست و آن را بلد باشید. به یک نکته دیگر هم دقت کنید، این که سعی کنید تا جای ممکن برای هزینه‌های غیرضروری بدهکار نشوید و اگر مثلا می‌خواهید وام بگیرید، برای امور ضروری باشد.
اهداف‌تان را تعیین و اولویت‌بندی کنید
آموزش مدیریت مالی از این جهت اهمیت دارد که افراد بتوانند اهداف و اولویت‌های مالی خود را تعیین کنند. وقتی اهداف‌تان را تعیین کنید و مشخص شود که اولویت‌های شما چیست، راحت‌تر هم می‌توانید بودجه‌بندی کنید و برای کسب درآمد بیشتر هم انگیزه‌تان بالا می‌رود. مثلا اهداف شما می‌تواند عوض کردن خانه، خرید ماشین جدید، جمع‌آوری سرمایه کافی برای بازنشستگی، هزینه سفرهای خارجی و… باشد. اهداف‌تان را که تعیین کردید، حتما به آن‌ها اولویت بدهید.
پس‌انداز را همان اول ماه کنار بگذارید
ضرورت یادگیری سواد مالی در بحث پس‌انداز کردن به خوبی اهمیت خود را نشان می‌دهد. افرادی که در زمینه مدیریت امور مالی سواد کافی ندارند، معمولا نمی‌توانند پس‌انداز کنند. قانون ۵۰-۳۰-۲۰ می‌گوید که ۵۰% از درآمدتان را برای مخارج ضروری‌تان کنار بگذارید، ۲۰٪ را پس‌انداز کنید و ۳۰٪ باقی‌مانده را به هر چیز دیگری که می‌خواهید اختصاص دهید. البته برخی از افراد هزینه‌های ضروری و بدهی‌های زیادی دارند و نمی‌توانند ۲۰٪ پس‌انداز کنند، در این صورت سعی کنید حداقل ۱۰٪ را به‌عنوان پس‌انداز کنار بگذارید. فقط حواس‌تان باشد پس‌انداز را همان اول ماه بعد از این که مخارج ضروری‌تان را انجام دادید، کنار بگذارید. به این فکر نکنید که آخر ماه تازه مقداری از پول‌تان را پس‌انداز کنید، چون تا آن زمان به احتمال زیاد هیچ چیزی از پول‌تان نمی‌ماند.
سرمایه‌گذاری کنید و از ریسک کردن نترسید
در دنیای امروزی یکی دیگر از دلایل ضرورت یادگیری سواد مالی این است که بدانید چه موقع و چطور باید سرمایه‌گذاری کنید و از ریسک کردن نترسید. با توجه به شرایط اقتصادی ایران و وضعیت تورم، اگر می‌خواهید علاوه بر حفظ ارزش پول‌تان، به لحاظ مالی هم پیشرفت کنید، باید سرمایه‌گذاری کنید. در واقع اگر می‌خواهید پول روی پول بگذارید و درآمدتان افزایش یابد، باید برای آن برنامه‌ریزی کنید.
به جای این که پول خود را بلااستفاده در حساب بانکی‌تان نگه دارید، برای رشد ثروت و افزایش دارایی‌های‌تان، با توجه به شرایط‌تان می‌توانید پول را در بازارهای مختلف سرمایه‌گذاری کنید. عده‌ای طلا و سکه می‌خرند، برخی در بازار ارز سرمایه‌گذاری می‌کنند، تعدادی از افراد سهام می‌خرند، سراغ صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک می‌روند یا ترکیبی از همه این موارد. فقط این که نباید سریع به اصل و سود سرمایه‌گذاری‌تان دست بزنید، ریسک‌پذیر باشید، به آن فرصت رشد بدهید و صبر و حوصله داشته باشید. البته ریسک‌پذیری به میزان سرمایه هم بستگی دارد، هر چه دارایی‌ها بیشتر باشد، قدرت ریسک‌پذیری هم بیشتر می‌شود.
از سوشال مدیا کمک بگیرید
برای یادگیری مدیریت مالی ابزارهای رایگان زیادی وجود دارد که می‌توانید به کمک آن‌ها دانش مالی خود را تا حد زیادی افزایش دهید. بسیاری از کسب‌وکارها در حوزه بازارهای مالی کار می‌کنند که می‌توانید از سایت و وبلاگ آن‌ها مطالب مفید را بخوانید و بیشتر یاد بگیرید. همچنین در حوزه ارزهای دیجیتال و سایر بازارهای مالی، پیج‌های معتبر و خوبی در اینستاگرام و سایر شبکه‌های اجتماعی وجود دارد که نکات مورد نیاز را به شما آموزش می‌دهند و شما را در این زمینه راهنمایی می‌کنند. همچنین اگر شرایطش را داشته باشید، می‌توانید با یک مشاور مالی هم صحبت کنید، حالا چه از طریق برگزاری جلسه آنلاین یا مشاوره حضوری، تا راهنمایی‌های تخصصی‌تری به شما ارائه دهد.
اهمیت آموزش سواد مالی به کودکان
در این میان ضرورت یادگیری سواد مالی از همان سنین پایین را هم باید در نظر گرفت. آموزش سواد مالی به کودکان بسیار مهم است، چرا که عادات انسان‌ها از همان کودکی شکل می‌گیرد و آموزش سواد مالی به کودکان می‌تواند از سنین کم سبب تشکیل عادات مالی سالم در آن‌ها شود. برای مثال وقتی که از همان دوران کودکی، چه در خانواده و چه در مدرسه، درباره مباحث مختلف مالی از جمله پس‌انداز، بودجه‌بندی، صرفه‌جویی و مدیریت هزینه‌ها با کودکان صحبت شود و آموزش‌های لازم به آن‌ها داده شود، بسیار آسان‌تر و سریع‌تر می‌توانند امور مالی زندگی‌شان را مدیریت کنند و آینده شغلی و اقتصادی بهتر و موفق‌تری خواهند داشت. متاسفانه دلیل این که هنوز هم افراد زیادی در ایران به بی‌سوادی مالی دچار هستند، این است که والدین، مسئولین و معلمان به اهمیت آموزش سواد مالی در مدارس ابتدایی پی نبرده‌اند و این موضوع را چندان جدی نمی‌گیرند.
افرادی که در کودکی سواد مالی به دست آورده‌اند، احتمالا در آینده کمتر به بدهی‌های نامتعارف یا ریسک‌های مالی جبران‌ناپذیر دچار خواهند شد. آموزش مالی به کودکان می‌تواند مانع آن‌ها از ورود به تصمیم‌های مالی نادرست شود. در ضمن آموزش سواد مالی به کودکان می‌تواند آن‌ها را برای زندگی مستقل و مسئولیت‌پذیرانه در آینده آماده کند. آن‌ها باید بتوانند با بودجه‌بندی، پرداخت قبوض و بدهی‌ها و مدیریت امور مالی روزمره خود، مقابل چالش‌های زندگی اجتماعی و مالی آماده شوند.
سخن پایانی
به دست آوردن سواد مالی یا financial literacy و یادگیری مدیریت امور مالی نیاز به صبر و حوصله و پیگیری دارد. افزایش سواد مالی و تجربه در مدیریت مالی به مرور زمان اتفاق می‌افتد، اما با رعایت این نکاتی که به آن‌ها اشاره کردیم، می‌توانید وضعیت مالی خود را بهبود دهید و دستیابی به اهداف مالی خود را سرعت ببخشید. همچنین اگر کودکی در اطراف‌تان دارید، حتما تلاش کنید تا با آگاهی از ضرورت یادگیری سواد مالی از همان سنین کودکی به آن‌ها مدیریت مالی را آموزش دهید. آموزش مدیریت مالی هرچه زودتر شروع شود، به نتیجه بهتری می‌رسید و سریع‌تر می‌توانید به اهداف‌تان دست یابید.
